start a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z
HSTotaal woordenlijst:
van aanhalingsteken tot autolijn.
Verklaringen van communicatiebegrippen, design dialect, reclametaal, ontwerpwoorden, vormgeversjargon, typografische vaktaal, dtp-kreten, grafische uitdrukkingen, drukkerslatijn, papiertermen en van enige creatieve wartaal.
a
aanhalingsteken
een hooggeplaatste komma ’, een leesteken met meerdere functies: om ironische woorden aan te halen, om zelfbedachte woorden aan te halen, als alternatief voor een accent (cursief), voor gefingeerde citaten. Dubbele aanhalingstekens “ worden gebruikt om citaten “aan te halen”, letterlijk weer te geven. Een citaat binnen een citaat wordt aangegeven met een enkele apostrof.
aanleg
haakse hoek aan het drukvel. Drukpersen kennen een vooraanleg en een zijaanleg die samen de aanleghoek vormen en waarin het papier wordt geschoven alvorens het door de grijpers aan de lange zijde wordt gegrepen en door de drukpers wordt gevoerd.
aanmaakpartij
een hoeveelheid papier die niet uit de standaard voorraad van het magazijn van de papiergroothandel of -leverancier wordt geleverd, maar die volgens de wens van de opdrachtgever - de drukker of de eindgebruiker - wordt gespecificeerd en gesneden of geproduceerd. Wordt er gedrukt op een sterk afwijkend formaat - afwijkend van de standaard leverbare formaten - dan is het goedkoper een formaat door de groothandel te laten snijden. Dat geeft minder verlies dan wanneer een afwijkend formaat gesneden moet worden uit een standaard A-formaat. Wordt gedrukt in een zeer hoge oplage - bijvoorbeeld een zeer omvangrijk boek, of een reeks tijdschriften - dan is het goedkoper een grote partij papier door de papierfabriek aan te laten maken dan de oplage uit de standaard voorraad van de groothandel te halen. Vanwege de hoge aanloopkosten van een papiermachine is een afname van tenminste 2.000 kg nodig om de partij betaalbaar te houden. Grotere aanmaakpartijen zijn goedkoper dan zogenaamd magazijnpapier, omdat die niet op voorraad hoeft te worden gehouden. Magazijnpapier of magazijnsoort is papier waarvan de groothandel de kwaliteit, verschillende formaten en gramgewichten direct uit het magazijn levert.
aanplakbiljet
affiche, plakkaat, poster, reclamebiljet, een groot, niet-gevouwen formaat papier, groter dan A3 (297 x 420 mm), met een commercieel aanbod, aankondiging, promotie, bekendmaking, uitnodiging of reclame, dat plano opgehangen, geplakt of in een frame gemonteerd wordt op ramen en deuren bij publiekslocaties, met als doel met de afgebeelde boodschap een groter publiek te bereiken en aan te zetten tot beweging. Aanplakbiljetten worden doorgaans geplakt, maar worden ook vaak in frames geklemd, op prikborden verzameld of aan de binnenkant van een winkelruit of deur geplakt. Aanplakbiljetten worden ingezet om mensen te informeren, te enthousiasmeren en in beweging te zetten. Voorbeelden van aanplakbiljetten zijn: aankondigingen van circus- en toneelvoorstellingen, verkiezingsposters, politieke bijeenkomsten, festivalposters en posters voor culturele evenementen.
aanspatiëren
spatiëren, de ruimte tussen individuele letters (en woordspaties) met een gelijke maat vergroten. Door een woord, regel of complete tekst aan te spatiëren neemt de breedte toe. Aanspatiëren is een typografische ingreep die zowel handmatig - door de handzetter - als machinaal - door de machinezetter of fotozetter, of elektronisch door dtp-er of grafisch ontwerper kan worden verricht. Een reden van aanspatiëren kan zijn het nastreven van een visueel effect: een tekst wordt op een bepaalde breedte gebracht. Een andere reden is het verbeteren van de leesbaarheid; tekst gezet uit zeer kleine letters of zeer smalle letters zijn onder moeilijke leesomstandigheden beter leesbaar als ze zijn aangespatieerd. In tegenstelling tot aanspatiëren is gelijkstellen een handeling waarbij de ruimtes tussen de letters niet met een vaste maat maar optisch worden vergroot totdat over het hele woord, of hele regel een gelijkmatig letterbeeld ontstaat.
above the fold
boven de vouw, een krantenterm, advertenties op de bovenste helft van de voorpagina worden verkocht tegen een hoger tarief dan advertenties beneden de vouw, omdat deze bovenop de stapel liggen en daardoor beter zichtbaar zijn.
above the line
massacommunicatie, marketingactiviteiten met een globaal doel zoals het vergroten van naamsbekendheid of verkoopbevordering en die gericht zijn op een groot niet-specifiek publiek, zoals buitenreclame, advertenties in dagbladen, TV-spots en radioreclame. De reclameboodschap is voor iedereen gelijk. Naast above the line kennen we below the line, direct marketing die gericht is op specifieke doelgroepen.
abri
een verlichte affichedrager op een halfopen wachtruimte, een wachthuisje, met een reclamevlak van zo’n 2 m2 en gestationeerd op publiekslocaties zoals pleinen, winkelstraten, haltes langs de routes van het openbaar vervoer, bus, trein, tram, metro. De abri kan uit één poster bestaan of zijn uitgerust met roterende vlakken waardoor enkele gekoppelde posters kort achtereen getoond worden. Bijzondere uitvoeringen zijn de zogenaamde spectacular, waarbij een abri is voorzien van een ruimtelijk object dat is toegevoegd. Een nieuwer verschijnsel is het digitale scherm. Een abri heeft een vast formaat van 118,5 x 175 cm, dat is ongeveer dubbel A0, 2A0 genoemd (A0 = 84,1 x 118,9 cm).
accent aigu
leesteken, streepje op een letter dat met de leesrichting mee loopt, zoals in het woord café.
accent circonflexe ^
leesteken, het ’dakje’ op een klinker of een medeklinker (crêpe).
accent grave
leesteken, het streepje op een letter dat tegen de leesrichting in loopt, zoals in het woord crème.
access provider
aanbieder van toegang tot het internet.
accolade
zogenaamd ’gekruld’ teksthaakje { }.
achterplat
de achterzijde van een boek, omslag, map of rapport.
actiereclame
actiecommunicatie, communicatie inclusief reclame die gericht is op consumenten en de promotie betreft richting de tussenhandel, zoals bijvoorbeeld prijsverlagingen, extra producten en premiums.
activeX
een toepassing voor het WWW, net als ’java’. ActiveX is een bundeling van OLE (Object Linking and Embedding) en COM (Component Object Model).
additieve kleurmenging
additief kleursysteem, een vorm van kleurmenging die ontstaat als drie kleuren licht - rood, groen en blauw, RGB - met elkaar worden gemengd waardoor wit licht ontstaat, zoals bij monitoren. Elke monitorpixel bestaat uit drie subpixels, een rode, groene en een blauwe. Door meer of minder lichte subpixels, kan de helderheid en kleur van de weergave worden beïnvloed.
advertentie
advertising, een betaalde ruimte van een bepaalde grootte in een vaak gedrukte publicatie - bijvoorbeeld een krant, tijdschrift, vakblad - die bedoeld is de lezer te informeren, te overtuigen en aan te zetten tot beweging of een andere actie, zoals het bevestigen in of het veranderen van mening, het huren of kopen van een product, het deelnemen aan een bijeenkomst of te informeren over een belangwekkende gebeurtenis. Zogenaamde rouwadvertenties worden niet gezien als advertenties, maar eerder als familieberichten, zoals ook geboortemededelingen en huwelijksaankondigingen. Bij advertenties gaat het doorgaans om het luidruchtig promoten van commerciële producten of diensten. Hoewel er ook advertenties bestaan voor producten of diensten zonder winstoogmerk, zoals voor politieke partijen, goede doelenorganisaties en musea. Maar ook bij dergelijke partijen is er doorgaans een aanzienlijk belang dat gediend moet worden (bijvoorbeeld meer leden, meer donaties, meer bezoekers).
advertorial
een vorm van adverteren, een betaalde advertentie in de redactionele opmaak van het blad, de krant, het tijdschrift, het vakblad. Een advertorial kan meerdere pagina’s omvatten. Vanwege de redactionele opmaak wordt de indruk gewekt dat de advertorial onder de verantwoordelijkheid van de redactie valt. Dat is niet het geval.
AdWords
Google AdWords, het online-programma voor display advertising van Google. Met dit online programma kunnen adverteerders zelf teksten samenstellen, advertenties opbouwen en campagnes samenstellen. Er kan geboden worden op zoekwoorden waarop gebruikers van Google zoeken. Google toont advertentie waarbij is aangegeven bij welke zoekwoorden die getoond moeten worden. Advertenties worden dus alleen getoond bij woorden waar actief op gezocht wordt, anders dan bij dagbladadvertenties die de lezer alle advertenties toont, ook de niet-relevante. Advertenties worden op het Google Netwerk op twee manieren getoond: het Google Zoeknetwerk en het Google Display Netwerk. Het Google Zoeknetwerk zijn de zoekmachine van Google en de andere zoeksites, zoals Google Maps, Google Afbeeldingen en Google Shopping. De advertenties worden bovenaan de niet-betaalde - organische - zoekresultaten getoond. Het Google Display Netwerk zijn de websites van de zogenaamde displaypartners van Google die hebben aangegeven advertenties van AdWords op hun websites te willen vertonen. Deze laatste vorm van adverteren is zeer doelgericht en effectief, omdat de advertenties alleen getoond worden in zeer passende, specifieke omgevingen.
Aesthedes
afkorting van Asthetical Design, Aesthedes Design System (ADS), CAD-systeem (computer aided design), het eerste stand alone, vectorgeoriënteerde 2D-computerondersteund tekensysteem, een ontwerpcomputer voor grafische toepassingen, ontwikkeld tussen 1970 en 1980 en in 1982 op de markt gebracht door het Nederlandse bedrijf Claessens Product Consultants. Als randapparatuur is onder andere beschikbaar een matrixprinter, modem, inktplotter, penplotter, snijplotter, Polaroid-videoprinter, dia-recorder, videocamera en een camera recorder. Bij de ontwikkeling van de Aesthedes is Claessens uitgegaan van de werkwijze van een grafisch ontwerper en werktekenaar. Het toetsenbord wordt op het moment dat de Aesthedes op de markt komt nog slechts gebruikt om bijvoorbeeld zetcodes in te voeren bij fotografische zetmachines, maar die manier van werken - het toetsenbord tussen het hoofd, de handen en het ontwerp van de creatief - vormde een flinke belemmering voor creatieven om met computers te gaan werken. De Aesthedes is ontwikkeld om de grafisch ontwerper in staat te stellen te ontwerpen zonder te programmeren. Om dit te bereiken, ontwerpt Claessens een aangepast toetsenbord, een bedieningspaneel dat geschikt is voor ontwerpers. Het is een metafoor van het werkblad van een grafisch ontwerper, een ruim twee meter brede werktafel waarin alle ontwerpgereedschappen zijn ondergebracht, zoals een liniaal, een tekenhaak en tekendriehoeken, cirkelmallen en passer, mes, schaar, lijm en plakband, loupe en vergrotingskoker, potloden en gum, kleurstiften, verf en kwasten, en papier. Op een verhoogd tafeldeel zijn drie grote Barco-kleurenschermen 20-inch kleurenmonitoren geplaatst: het middenscherm geeft een totaalbeeld in kleur, het rechter scherm toont één level - het zogenaamde current level - en het linker scherm is het zogenaamde window en geeft de mogelijkheid oneindig in te zoomen op een detail. Getekend kan worden met ruim 16 miljoen kleuren. Onder de grote monitoren en tussen het werkblad zijn drie kleinere dataschermen aangebracht; kleine ASCII-monitoren. Het linkerscherm geeft informatie over de RGB-kleurcode over 64 levels, het middenscherm geeft de chronologie van de grafische commando’s met de numerieke informatie en het rechterscherm geeft informatie over de opslagmedia. Alle ontwerpfuncties zijn ondergebracht in functietoetsen, membraamknoppen in de tafel, waardoor de ontwerper zonder codes en programmeerwerk het ontwerp kan maken. Er zijn meer dan 500 functietoetsen beschikbaar, ondergebracht in 34 functiegroepen, zoals de groep draw, move, mirror, measure, dimension, dynamics, kill, splicing, splines en animate. Plus een alfanumeriek keyboard en een calculator. Alle input, bewegingen en manipulaties vinden plaats via het tablet en de tafel. Getekend kan worden in 64 lagen multi-level techniek, waarbij level 0 de achtergrond is - de basis - waarop 63 vrije lagen beschikbaar zijn voor het uitzetten van kleurscheidingen in 63 RGB-kleuren. Latere versies boden de mogelijkheid met het PMS-systeem te werken, Pantone Matching System, maar ook met barcodes en meerdere contourlettertypen. De Aesthedes is voorzien van twee diskettestations (3,5 "en 5,25" floppy disk drives, met respectievelijk 653 kB en 1.44 Mb opslagcapaciteit), 1,9 Mb RAM-geheugen (een gemiddelde laptop heeft vandaag de dag al gauw 16 Gb aan RAM), 2,4 Mb grafisch geheugen (spelcomputers draaien met 256 Mb grafisch geheugen), een harde schijf met het ogenschijnlijk ongelimiteerde geheugen van 19Mb opslagcapaciteit (laptops worden tegenwoordig uitgerust met geheugens van 1Tb). Het systeem genereert 2D- en 2½D-beeld. Dat wil zeggen, het beeld wordt 2D getekend en kan in een zuiver perspectief worden geprojecteerd door manipulatie en rotatie. De typografische mogelijkheden zijn zeer beperkt. Het systeem is voorzien van een enkele karakterset - een font dat iets weg heeft van een slechte Helvetica, maar tekstinvoer anders dan met de hand via een toetsenbord is niet mogelijk, of een letter moet gegenereerd worden door deze lijn voor lijn, kromming voor kromming in te voeren. Er zijn geen mogelijkheden om tekst en beeld geïntegreerd te bewerken en te manipuleren; de Aesthedes is een tekenmachine, geen zetmachine. De randapparatuur van de Aesthedes produceert halffabricaten en reproductie gerede hoge-resolutie plots als halffabricaat voor het vervolgtraject - lithografie en andere technieken. Het uitvoeren van lithografische bewerkingen is met de Aesthedes niet mogelijk. Het werken met 64 levels heeft dezelfde betekenis als 64 overlays op een werktekening; die zullen in het lithografisch traject ten opzichte van elkaar gescheiden, uitgesplitst en uitgespaard moeten worden. De mogelijkheid om de ene overlay te knippen in de andere is niet beschikbaar. Ook het mengen van kleuren en het transparant stapelen van meerdere lagen - subtractieve kleurmenging - is niet mogelijk. Een van de grote kwaliteiten van het systeem - en dus ook het onderscheidend vermogen ten opzichte van het handmatig ambacht van zelfs een zeer ervaren werktekenaar - is de perfectie van de lijnvoering, met name van gebogen lijnen, de curve. Het systeem is in staat om zogenaamde B-splines (gelijkmatige krommen die door een aantal punten lopen) realtime te manipuleren. Het begin- en eindpunt van de B-spline blijven zichtbaar op het scherm en kunnen individueel worden beïnvloed met de cursor of met een numerieke opdracht. Zo is het eenvoudig mogelijk een horizontale lijn over 50 cm lengte aan de linkerzijde te starten met een dikte van 0,1 mm, in het midden een dikte te geven van 0,4 mm en aan de rechterzijde te laten eindigen met een dikte van 0,3 mm. Om vervolgens in enkele seconden de dikte in het midden te corrigeren naar 0,5 mm. Het handmatig tekenen van een dergelijke lijn was in die tijd voor een extreem geoefende werktekenaar een hoogstandje, zo niet vrijwel onmogelijk; laat staan het omgaand uitvoeren van een wijziging. Het gereedschap voor het uitvoeren van een dergelijke klus ontbrak eenvoudigweg. Het toenmalig gereedschap van de werktekenaar bestond uit een set hard fysieke materialen die sterk gericht waren op het horizontaal-verticaal principe, een overblijfsel uit het tijdperk van het loodzetsel. Het basismateriaal bestaat uit een tekenplank, tekenhaak, driehoeken, passer en tekenpen, trekpen - een zogenaamde Rotring-pen - ondersteunt door een donkere kamer met repro-apparatuur voorzien van het Copyproof systeem. De eerste keer dat een afvaardiging van senior ontwerpers van Total Design ten kantore van Claessens Product Consultants aan de Heuvellaan in Hilversum met de mogelijkheden van de Aesthedes kennis maakte - het moet ergens in 1982 geweest zijn - was de verbazing groot; niet langer werd de grens bepaald door de handvaardigheden en het goede humeur van de toevallig aanwezige werktekenaar, maar door de vrije geest - de creativiteit - van de ontwerper. Wat daar bij kwam is de grote kracht van computer. Ook deze tekencomputer is sterk in de grote precisie en in de kracht van de herhaling. Het eindeloos corrigeren en aanpassen van het bestand kent geen grenzen. Er treedt geen kwaliteitsvermindering op; de output op de eerste dag is exact gelijk aan die van de laatste. Anders dan bij het werk van een werktekenaar hebben persoonlijke inzet, ervaring, vakmanschap, maar ook vermoeidheid, afname van focus en concentratie geen invloed op het eindresultaat. Wel van invloed op het eindresultaat is de efficiency en methodische manier van werken van de operator; de aanvliegroute van een ontwerp of de opbouw van het final artwork vraagt naast kennis van operating en druktechniek, ook inzicht in concept en doel van werken; dit systeem speelt en rol in de realisatie van communicatiemiddelen. De Aesthedes is namelijk in staat de ontwerper langs verrassend nieuwe wegen, via onbetreden paden naar een nog onbekend resultaat te brengen. Specifiek aan de Aesthedes is het concept van het systeem, dat niet naast maar rond de ontwerper gebouwd is; niet de technisch en op de drukvorm georiënteerde operator is het uitgangspunt geweest bij de ontwikkeling, maar de zoekende, twijfelende en intuïtief werkende creatief. De Aesthedes is een verlengstuk geworden van de grafisch ontwerper. Het systeem laat toe dat de ontwerper met zijn zoektocht naar de optimale vorm ongemerkt in de fase van de drukwerkvoorbereiding treedt en niet al zijn finale ontwerpbeslissing heeft moeten nemen voordat de uitwerking begint, een aanpak zoals die gold in de periode van het klassieke werktekenen. Anderzijds laat het systeem toe, dat de operator in een vroeg stadium naast de ontwerper kan zitten nu er een gemeenschappelijk platform is waarop operator en ontwerper elkaar in creativiteit en techniek treffen. Als eerste grafische werkstation waarbij een vormgever zonder tussenkomst van een technicus digitaal kon ontwerpen breidde het systeem de mogelijkheden enorm uit, verhoogde en borgde het de precisie en continuïteit en nam de snelheid van zowel de grafisch ontwerper als van de grafisch technicus enorm toe, ten opzichte van het handmatig - dus tijdrovende en daarmee uitermate kostbare - vervaardigen van werktekeningen voor de grafische industrie. Vanwege de enorme precisie van het systeem explodeerde min of meer de grafische mogelijkheden van de ontwerper; de machine was zonder meer revolutionair en grensverleggend. Alleen voor grotere grafische productiebedrijven en grotere designbureaus is de Aesthedes een terugverdienbare investering, voor individuele ontwerpers en kleinere ontwerpstudio’s was de Aesthedes onhaalbaar: het basissysteem kostte in 1985 zo’n 300.000 gulden, een compleet systeem met enige randapparatuur 450.000 gulden. Ondanks deze hoge prijs is de Aesthedes over de hele wereld verkocht, vaak meerdere exemplaren aan meer dan 200 bedrijven, wat een revolutie veroorzaakte in het ontwerpen van complexe vormgeving, zoals huisstijlen, formulieren, infographics, postzegels, bankbiljetten, waardepapieren en verpakkingen. Onder anderen Heineken ontwierp de etiketten voor bierflessen op de Aesthedes en de Nederlandse ontwerper Jaap Drupsteen ontwierp er enkele van zijn beroemde bankbiljetten mee. De introductie van de relatief goedkope wondermachine Apple, met de Macintosh II-computer, van Adobe met Postscript en van Aldus met Pagemaker veroorzaakte vanaf 1988 een andere revolutie in de grafische ontwerpwereld waarmee de vroege ontwikkeling van de legendarische Aesthedes in de kiem werd gesmoord. De Aesthedes is nog steeds in diverse musea te bewonderen.
afbreken
een ongewenst verschijnsel in tekst waarbij een lang woord aan het einde van de regel wordt gebroken, afgebroken, als het ware opgedeeld in twee stukken; één deel blijft achter aan het einde van de regel, het deel dat niet op de regel pastte wordt verplaatst naar de volgende regel. Achter het eerste deel wordt een streepje geplaatst - een zogenaamd afbreekteken of divisie. Een afbreking maakt het lezen niet makkelijker en dient daarom te worden voorkomen. Het afbreken van een enkele letter of van enkele letters is zó ongewenst dat het is verboden (a-penkooi, onmiddel-lijk). Meerdere afbrekingen onder elkaar zijn ronduit lelijk en zijn een extra reden om andere oplossingen te bedenken. Zoals het geheel niet afbreken, of een zetwijze te kiezen waardoor afbrekingen worden voorkomen ( Engelse regelval). Maar ook kan gekozen worden voor slechts het afbreken van samengestelde woorden. Afbreken kan worden voorkomen door een redactionele ingreep, door het uitdrijven of door het inwinnen van woordwit.
affiche
poster, aanplakbiljet, plakkaat, een in oplage gedrukt rechthoekig biljet dat aangeplakt of opgehangen wordt met daarop een bekendmaking, bijvoorbeeld een aankondiging, een aanbieding of een reclameboodschap. Het ontwerp is doorgaans zodanig ingericht, dat de boodschap nadrukkelijk wordt overgebracht. Het formaat is bij voorkeur groter dan A3 (29,7 x 42 cm). Een abri is 118,5 x 175 cm, dat is ongeveer dubbel A0, 2A0 genoemd (A0 = 84 x 118,9 cm).
afloop
de hoeveelheid extra bedrukte ruimte aan een drukwerkproductie die de producent - de drukker - gebruikt om het eindproduct schoon te snijden. Het drukwerk wordt namelijk niet precies op het af te leveren formaat gedrukt - het netto formaat, maar op een papierformaat of plaatmateriaal dat bijvoorbeeld 1 cm groter is - het bruto formaat. Het te drukken beeld wordt 2 of 3 mm óver de netto rand gedrukt en na het produceren afgesneden tot op het juiste formaat. Het is een techniek om te voorkomen dat drukwerk met een witte rand wordt geleverd. Afloop wordt soms ook bleed genoemd.
A-formaat
eenheidsformaat voor papier, waaraan persformaten zijn gerelateerd (zoals het bekende A4, ter grootte van briefpapier). A0 is bijna een m2 papier.
afsnee
afsnede, plaats op drukproef of drukvel, die wordt aangegeven met snijtekens - waar het eindproduct zal worden afgesneden.
afspatiëren
de ruimte tussen letters (en woordspaties) met een gelijke maat verkleinen. In tegenstelling tot aanspatiëren waarbij de ruimte met dezelfde maat wordt vergroot. Gelijkstellen is een techniek waarbij de ruimte tussen de letters optisch wordt vergroot of verkleind totdat deze ogenschijnlijk gelijk aan elkaar zijn.
afwerken
alle handelingen ná het drukken om tot een eindproduct te komen: nasnijden, schoonsnijden, vouwen, brocheren, naaien, nieten, stansen, boren, ritsen, rillen, ringogen, frezen. Het vormen van katernen, brocheren, nieten en naaien vindt in de binderij plaats.
afwrijfletters
wrijfletters, van Letraset of Mecanorma, ook wel transferletters of plakletters genoemd, zelfklevende letters in drukwerkkwaliteit, aangebracht op een dragervel en met een kleine spatel over te brengen op papier voor het maken van werktekeningen als voorbereiding van drukwerk.
agenda
schoolagenda, zakelijke agenda, intermediair agenda, kantooragenda, bureauagenda, zakagenda, een genaaid gebonden boek of boekje, soms in luxe uitvoering met leeslint en kapitaalbandje, of een metalen ringbandmechaniek met losbladige vulling - de losbladige agenda. In agenda’s zijn alle dagen van een jaar voorgedrukt, verdeeld in maande, weken, dagen en uren, en voorzien van schrijflijnen. Agenda’s zijn bedoeld om activiteiten en afspraken te noteren. Als het jaar voorbij is, is een nieuwe onbeschreven agenda nodig. Agenda’s worden uitgevoerd in niet te dik, houtvrij, goed gelijmd en goed beschrijfbaar papier - bijvoorbeeld 70 grams houtvrij schrijf.
airbrush
een tekentechniek waarbij met waterverf in een neveltechniek een afbeelding wordt gemaakt.
akte-enveloppe
enveloppe met en zonder venster en met sluiting aan de korte zijde.
Albert-Frankenthal
voorheen Schnellpressenfabrik Albert & Hamm, bouwer van drukpersen uit het Duitse Frankenthal, in 1861 opgericht door Andreas Albert en Andreas Hamm die in dat jaar ook de eerste drukpers leveren. In 1868 verlaat de 100ste handgemaakte machine de fabriek die op dat moment een personeelsbestand heeft van 15 technici plus vier leerlingen. In 1889 wordt de eerste hoogdruk rotatiepers geleverd en in 1922 start de bouw van rollenoffsetpersen. In 1978 verwerft concurrent Koenig & Bauer een minderheidsbelang in de onderneming. Samen ontwikkelen de bedrijven drukpersen voor boekdruk, diepdruk en offset. In 1990 koopt Koenig & Bauer de resterende aandelen en wordt Albert-Frankenthal een volledige dochteronderneming. Vanaf 1992 bouwt de onderneming diepdrukpersen voor een papierbreedte van ruim drie meter. Vanwege de economische crisis verkoopt Koenig & Bauer in 2007 de divisie rotogravure aan de Italiaanse concurrent Cerutti. In 1995 fuseren Koenig & Bauer en Albert-Frankenthal tot KBA, vanaf dat moment in grootte ’s werelds tweede drukpersenbouwer achter Heidelberg. Het bedrijf heeft dan ruim 6.000 medewerkers in dienst.
alinea
een tekstblok van meerdere zinnen zonder witregels.
alroderen
een techniek waarbij druk- of printwerk, papier of karton, aan één of twee zijden van een plastic beschermingslaag wordt voorzien.
altaarvouw
of luikvouw, een vorm van afwerking van drukwerk die in de binderij wordt uitgevoerd, een parallelle vouw voor drieslagfolders met zes pagina’s, waarbij de linker- en rechterpagina naar voren worden gevouwen en elkaar niet overlappen (de beide luiken zijn op de halve breedte).
altavista
bekende internationale zoekmachine uit de 90-er jaren. In 2013 gestopt.
ampersand
het &-teken, in het latijn ’et’, staat voor ’en’ (V&D, Vroom & Dreesman).
AM-raster
Amplitude Modulatie of analoog raster, traditioneel raster waarmee grijze en verlopende tinten in halftoonafbeeldingen worden weergegeven, of grijze of kleurtinten in egale vlakken, noodzakelijk om grijs, kleuren en zacht verlopende tinten te drukken in foto’s. Het AM-raster is een puntenpatroon dat in rijen (lijnen per cm) op vaste afstand wordt geplaatst waarbij de grootte van de punten verschillen en waarmee de hoeveelheid inkt en beeldvorming wordt bepaald. Grotere punten in het raster geven een donkere toonwaarde, kleinere punten een lichtere waarde - vandaar de term Amplitude gemoduleerd: puntgrootte gecontroleerd. Waarbij de afstand van de punten ten opzichte van elkaar gelijk blijft. Vanaf enige afstand bekeken geeft een AM-raster de indruk van een continue kleur- of grijstoon. Rasters in zwart-wit foto’s worden afgedrukt onder een hoek van 45 graden. Kleurenafbeeldingen in full color worden opgebouwd in vier kleuren, waarbij elke inktkleur onder een andere rasterhoek wordt afgedrukt. Het over elkaar drukken van punten in een vast ritme produceert patronen en rozetten, die met het blote oog gezien kunnen worden. Omdat elke rozet bestaat uit een klein aantal relatief grote punten, is het niet mogelijk om fijne details te reproduceren omdat de rozetten de details niet aankunnen. FM-rasters hebben die nadelen niet. Zij zijn gebaseerd op een tegenovergesteld principe; de stippen - microdots - hebben een vaste grootte en staan op een variabele, willekeurige afstand.
anilinedruk
snelle druktechniek met flexibele drukvormen voor o.a. materialen als golfkarton en draagtassen.
ansichtkaart
ansicht, aanzichtkaart, prentbriefkaart, een tweezijdig bedrukte kaart, met aan de ene zijde een kleurenafbeelding van doorgaans een toeristische locatie en aan de andere zijde een eenvoudige bedrukking van slechts enkele lijnen waarop met de hand het adres van de geadresseerde geschreven kan worden. Ansichtkaarten worden doorgaans door de vakantieganger vanaf een vakantiebestemming met de post verzonden naar een thuisblijver die op die manier kan delen in het vakantiegeluk. De voorstelling is vaak een geïdealiseerde voorstelling van de werkelijkheid; het weer is altijd stralend, rommel op straat ontbreekt en hinderlijk straatmeubilair is met Photoshop uit beeld gebracht. De kaarten worden gedrukt op eenzijdig gestreken sulfaatkarton van 260 gram m2. De in full color bedrukte zijde wordt doorgaans afgewerkt met een glanslaminaat. Dat geeft een stevige bescherming en een flinke versterking van de kleuren.
anti aliasing
functie van computerprogramma’s om hoekige lijnen van bijvoorbeeld curves vloeiender te laten verlopen. Anti-aliasing zorgt voor een subtiele overgang tussen kleuren. De randen van een letter worden ’aangepast’ aan de omliggende kleuren in pixels.
anticyclisch budgetteren
beleid waarbij de budgetten voor communicatie omgekeerd evenredig verlopen met de conjunctuur, in de veronderstelling dat communicatie de vraag kan stimuleren als deze achterblijft.
antislip lak
een afwerkingslaag die in zeefdruktechniek wordt aangebracht over in offset gedrukte vellen, wordt toegepast als antislip laag op bijvoorbeeld vloerstickers maar ook bij luxe omslagen van brochures, voelt aan als rubber of latex en geeft een opdikkende, transparante laag met een extreem stroeve uitstraling.
anti-smetpoeder
poeder dat in de drukkerij bij de drukpers wordt gebruikt, een fijnkorrelig poeder dat in de uitleg over het zojuist bedrukte vel wordt gespoten en daardoor enige afstand houdt - als het ware een luchtlaagje vormt - tot het daarop volgende vel waardoor overzetten of smetten wordt voorkomen.
AOL
America OnLine, net als ’Compuserve’ en ’Prodigy’ een commercieel netwerk met een selectie van internet-informatie en eigen diensten (online bestellen).
@ apenstaartje
symbool voor het Engelse at in een e-mailadres. Bijvoorbeeld mail@hstotaal.nl is de mailbox van HSTotaal at (bij) ons domein hstotaal. Het @-teken duikt voor het eerst op in 1536 en heeft de betekenis van ’voor de prijs van’ (à).
apostrof
een leesteken, een hooggeplaatste komma ’, wordt gebruikt als weglatingsteken - zo’n mooie vakantie, in plaats van zo een mooie vakantie. Of als afkappingsteken - Kees’ boek op tafel, in plaats van Kees zijn boek. Een apostrof is iets anders dan een aanhalingsteken.
applets
platform-onafhankelijke, kant-en-klare ’java’ of ’ActiveX-programma’s’. Applets zijn klein in omvang en groot in mogelijkheden.
A-reeks
de meest gebruikte en gestandaardiseerde reeks papierformaten waaraan veel persformaten zijn gerelateerd. Een standaard drukvel van 50 x 70 cm biedt ruimte aan 8 pagina’s A4. De A-reeks loopt van A0 (1189 x 841 mm) tot A11 (26 x 18 mm), waarvan de eerstvolgende maat in de reeks de helft of de dubbele grootte is van de voorafgaande maat (A4 is het standaard formaat briefpapier: 21 x 29,7 cm). De internationale A-reeks is gebaseerd op ISO-norm 216, die weer is gebaseerd op de Duitse DIN- 476-standaard die in 1925 in Nederland is geïntroduceerd. Voor die tijd werd door de papierfabrikanten en -handelaren gewerkt met talloze lokale formaten en eigen maatreeksen. Deze oude papierformaten hebben vaak de verhouding 3 : 4. Het dubbelvouwen van een zo’n formaat leidt afwisselend tot een formaat met de verhouding 2 : 3, 3 : 4, 2 : 3 enz. ISO-norm 216 is gebaseerd op een vierkantswortel van 2 (1: 1,4142). Formaten uit de A-reeks hebben de verhouding 1 : 1,4142. Gevouwen papier uit deze reeks houdt altijd de verhouding 1 : 1,4142 (de looprichting wisselt met elke vouwslag). Het A0-papierformaat heeft een oppervlak van bijna 1 m2 (999,949 cm2), 841 x 1189 mm. Omdat het gramsgewicht van papier wordt uitgedrukt in grammen per m2, is het A0-formaat gelijk aan het gramsgewicht.
art director
een reclamemaker die art direction verricht, een ontwikkelaar van totaal-concepten voor reclamecampagnes, advertenties en reclamespotjes op TV en radio, werkt op een reclamebureau in hechte samenwerking met een copywriter waarbij de art director het beeld bedenkt en de copywriter de tekst, de inhoud. Een art director is geen directeur - dat is de creative director - en in veel gevallen geen leidinggevende, maar slechts de creatieve collega van de copywriter in een creatief team. Een art director houdt zich bezig met het concept, dat gebaseerd is op de uitgangspunten van de opdracht: de strategie van de onderneming en de doelstellingen van de reclamecampagne. Een art director maakt geen design en geen grafisch ontwerp, dat doet de grafisch ontwerper. Wel werkt de art director nauw samen met andere creatieven, zoals ontwerpers, fotografen, regisseurs, filmers, illustratoren en uitvoerende technici zoals drukkers.
ASCII
American Standards Code for Information Interchange, tabel met 256 codes voor universele informatie-uitwisseling van letters, symbolen, cijfers en lettertekens. De eerste 128 codes zijn standaard, de tweede 128 codes zijn ’extended’ en kunnen per computer verschillen.
asterisk *
leesteken, sterretje, typografisch symbool dat gebruikt wordt bij voetnoten en om een geboortedatum aan te duiden.
a-symmetrie
vrije opbouw van (typo)grafische elementen, in tegenstelling tot symmetrie waarbij de elementen in het midden onder elkaar staan.
attachment
een bestand dat aan een e-mail bericht gehecht wordt om meegestuurd te worden. Een attachment kan een foto zijn, een tekstbestand, maar ook een programma.
audio-visuele media
mediumtypen die voor de mens zowel op auditieve (het gehoor) als op visuele wijze (het gezichtsvermogen) waarneembaar zijn. Voorbeelden hiervan zijn: film, video, diaseries met geluid, video, beeldplaat etc.
augustijn
rekeneenheid in de grafische industrie, ook wel cicero genoemd, typografische maateenheid, eenheid binnen het 12-delig typografisch maatstelsel, 1 augustijn is gelijk aan 4,5108 mm, onderverdeeld in 12 punten, het zogenaamde Didotstelsel dat is gebaseerd op de Franse koningsvoet, verdeeld in 12 duimen die verdeeld zijn in 6 augustijnen: 1 augustijn = 4,51279 mm. Een augustijn is verdeeld in 12 punten (0,376 mm). De Franse lettergieter Fournier is de grondlegger van het 12-delig typografisch maatsysteem. Hij hanteerde de Parijse voet als uitgangspunt, maar omdat elke stad in Frankrijk zo zijn eigen voetmaat in gebruik had bleef de verwarring. In 1775 introduceerde de Franse lettergieter Didot een systeem waarbij hij de Franse koningsvoet, die landelijke werd aanvaard, als uitgangspunt nam. De Duitse letterfabrikant Berthold heeft in 1879 het systeem verder verbeterd. Het voordeel van een 12-delig stelsel ten opzichte van het 10-delig stelsel zijn de grotere deelmogelijkheden. Dit systeem met augustijnen is tot de opkomst van het digitaal en elektronisch zetten en offsetdruktechniek - zo rond 1970 - en daarmee het verdwijnen van de hoogdruk, het boekdrukprocedé, in gebruik gebleven in de grafische industrie en is vervolgens verdrongen door de pica, de Amerikaans-Engelse typografische maateenheid (1 pica = 4,2175176 millimeter). In de grafische industrie zijn vier maatsystemen in gebruik geweest; naast de augustijn en pica, ook de inch (schrijfmachine, matrixprinters) en millimeter (lithografie, papierformaten).
augustijnmaatlatje
cicerolatje, dagelijks gereedschap van de handzetter, maatlat uit messing vervaardigd met een schaalverdeling in augustijnen - cicero’s - en een lengte van 67 augustijn, die verdeeld zijn in eenheden van 2 punten, en centimeters met een verdeling in millimeters.
auteurscorrectie
door de opdrachtgever gewenste veranderingen in een tekst of een ontwerp nadat deze zijn goedgekeurd. Het aanbrengen van een wijziging is heel begrijpelijk en hoeft doorgaans geen probleem te zijn, maar kan gevraagd worden op een moment waarop dat slecht past in het productiestadium. Zo kan het wijzigen van een kleur in een huisstijl nogal ingrijpend zijn als enkele drukwerkitems al zijn ontworpen. Wat zijn de consequenties voor de druktechniek, het contrast en de leesbaarheid? Wat is het effect op het gekozen papier? Zijn nieuwe proeven nodig? Technisch hoeft een wijziging geen probleem te zijn, maar de hoeveelheid werk die ermee gemoeid is kan kostenverhogend werken. En dat kan de opdrachtgever onaangenaam verrassen.
auteursrecht
het exclusieve recht van de maker van een ontwerp (maar ook elk ander kunstwerk) om het te publiceren. De opdrachtgever kan van de maker (tegen betaling) het recht ontvangen het ontwerp te gebruiken voor gebruik of productie (gebruiksrecht).
autolijn
autolijncliché, een benaming voor een hoogdruk-cliché met zowel halftonen (rasterpunten) als volle vlakken (letter, lijnen). Met een cliché kunnen afbeeldingen in hoogdruk worden vervaardigd. Het is een dunne metaalplaat - lood, zink of koper - waarop het drukkende beeld verhoogd is aangebracht. Het cliché wordt op een houten, loden of lichtmetalen voet gemonteerd om de juiste drukhoogte te bereiken.